SỰ TÍCH "THẦN TÀI"

Việc thờ, cúng Thần Tài thường diễn ra vào ngày mùng 10 tháng Giêng âm lịch hoặc mùng 10 âm lịch hàng tháng, tuy nhiên nguồn gốc và ý nghĩa của về vị "thần" này được xem là tương đối mơ hồ ...

CÁC SỰ TÍCH VỀ THẦN TÀI

Tục thờ Thần Tài có xuất xứ từ Trung Quốc, còn ở nước ta tục thờ Thần Tài xuất hiện vào khoảng đầu thế kỷ 20 được du nhập theo các thương nhân người Hoa và rộ lên từ đầu thế kỷ 21. Theo truyền thuyết xưa, có một người lái buôn Trung Hoa tên là Âu Minh khi đi qua hồ Thanh Thảo tình cờ gặp Thủy Thần, được Thủy Thần cho một người gia nhân tên là Như Nguyện. Âu Minh đem Như Nguyện về nuôi ở trong nhà, từ đó công việc làm ăn của Âu Minh mỗi ngày một phát đạt. Trong một ngày Tết, vì một lý do nào đó, Âu Minh đánh Như Nguyện. Như Nguyện quá sợ hãi bèn chui vào đống rác và biến mất. Từ đó Âu Minh làm ăn thua lỗ, chẳng mấy chốc nghèo xác nghèo xơ.

Người ta bảo Như Nguyện là Thần Tài và lập bàn thờ Như Nguyện, cũng chính vì thế mà bàn thờ Thần Tài thường nằm ở một góc khuất trong nhà. Theo điển tích này, trong 3 ngày Tết có tục kiêng quét nhà, hốt rác vì sợ làm mất thần Tài ẩn trong đống rác.

Cũng có quan niệm cho rằng Thần Tài là một dạng thổ thần kiểu Thần Đất (Thần Thổ Địa), vị thần hộ mệnh của xóm làng, cai quản đất đai, phù hộ con người và gia súc trong xóm làng. Khi những người dân Việt đi khai hoang, bước đầu họ gặp nhiều khó khăn và ý niệm về các vị thần hình thành từ đó làm chỗ dựa tâm linh của họ trên con đường mưu sinh. Thần Đất là vị thần bảo hộ cây trái, hoa màu thể hiện tính nông nghiệp và là vị thần trông coi tiền tài, vàng bạc. Đây cũng là dấu ấn của thời kỳ kinh tế thương nghiệp.

Một điển tích khác lại cho rằng Thần Tài nguyên là Bố Đại La Hán, còn gọi là Nhân Yết Đà Tôn Giả ở Ấn Độ (là một trong thập bát La Hán). Ông là người chuyên bắt rắn, ông mang túi vải to trên lưng vào rừng bắt rắn độc, nhổ bỏ răng độc rồi thả rắn đi. Người Trung Quốc cho là Bố Đại đầu thai tại nước Lương tên là Phó Đại Sĩ, tính tình vui vẻ, ăn mặc xốc xếch, vai mang cái túi vải to, ai cho gì cũng dồn vào túi rồi đem phân phát cho trẻ em. Do đó có tượng Thần Tài đứng có mang túi to, hai tay đưa thẳng lên trời cười thoải mái, tượng trưng cho sự may mắn, thành công.

Theo một sự tích khác, ngày mùng 10 tháng Giêng âm lịch là ngày Thần Tài bay về trời. Từ đó, phong tục thờ cúng Thần Tài và Thần Thổ Địa là ngày mùng 10 âm lịch hàng tháng. Chuyện kể rằng dưới trần gian không có Thần Tài, chỉ có Thần Tài trên trời, vị thần cai quản tiền bạc, tài lộc. Trong một lần đi chơi uống rượu. Thần tài say quá nên rơi xuống trần gian, đầu va vào đá nằm mê mệt không biết gì, sáng ra mọi người thấy một người ăn mặc giống như diễn tuồng cải lương thì lấy làm lạ và tưởng bị điên. Mọi người cũng lột sạch hết quần áo, mũ nón của Thần tài đem bán, Thần Tài tỉnh dậy không có quần áo trên người và không nhớ mình là ai nữa vì đầu bị va vào đá.

Thần Tài không biết làm việc dưới trần gian nên thường đi lang thang khắp nơi xin ăn. Có một cửa hàng kinh doanh buôn bán gà, vịt, heo quay ế ẩm, thấy Thần Tài đến ăn xin nên mời vào ăn. Thần Tài ăn rất nhiều và kỳ lạ thay từ lúc Thần Tài vào ăn thì khách ăn khác kéo đến nườm nượp, người bán hàng thấy vậy nên ngày nào cũng mời Thần Tài vào ăn. Khách hàng ở quán đối diện trước nay rất đông khách bỗng dưng cũng chuyển hết qua quán bên này ăn.

Được một thời gian, người bán hàng thấy Thần Tài chẳng làm gì mà suốt ngày được ăn uống ngon, lại toàn dùng tay ăn bốc, người thì bốc mùi. Nghĩ Thần Tài sẽ làm khách sợ không dám đến ăn và hao phí đồ ăn cho người ăn mày nên người bán hàng mới đuổi Thần Tài đi. Quán đối diện ngày xưa rất đông khách, nay vắng tanh, thấy vậy liền mời Thần Tài vào ăn, kỳ lạ thay mọi người lại kéo hết sang quán này ăn. Mọi người thấy vậy nên ai cũng giành mời cho bằng được Thần Tài đến ăn hàng quán của mình. Người dân khu vực đó thấy Thần Tài không có quần áo mặc nên dẫn đi mua, mọi người đưa Thần Tài đến cửa hàng nơi quần áo của ông bị bán, sau khi mặc quần áo mũ nón vào thì Thần Tài nhớ lại mọi chuyện và bay về trời. Mọi người coi Thần Tài như là báu vật và lập bàn thờ, tôn thờ từ đó.

Trong những gia đình làm ăn buôn bán, người ta thờ cúng Thần Tài quanh năm, sáng sớm khi mở cửa bán hàng họ thường thắp hương cầu xin “mua may bán đắt”. Việc thờ cúng Thần Tài là một tín ngưỡng dân gian mang đậm dấu ấn của sự giao lưu văn hoá.

TÂM LÝ CẦU MAY VÀ HỘI CHỨNG ĐÁM ĐÔNG

Nói như vậy, tục thờ thần tài không xuất phát từ tín ngưỡng thờ cúng của người Việt mà được du nhập từ thương nhân nước ngoài và phát triển ở nước ta có tính phong trào theo tâm lý đám đông. Các sự tích, điển tích đều không rõ ràng nhưng mặc nhiên được coi là tín ngưỡng tâm linh chỉ nhằm thể hiện tâm lý cầu được may mắn của người buôn bán.

Theo GS. Hoàng Chương, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Việt Nam,ông cho rằng: "Theo truyền thống người Việt Nam từ xưa đến bây giờ có những ngày có ý nghĩa ý nghĩa văn hóa, tâm linh thì chúng ta cần phải phát huy.

Tuy nhiên, ngày Thần Tài không phải là ngày truyền thống của người Việt Nam, đây là ngày được một số người dân tự đặt ra mang tính chất vụ lợi. Tâm linh không phải là vì tiền mà tâm linh mang ý nghĩa nhân văn, văn hóa".

Nói về nguồn gốc có ngày Thần Tài GS. Hoàng Chương khẳng định: "Tại sao lại có ngày Thần Tài? Ngày Thần Tài là ngày gì? Nó có cũng vô nghĩa. Bản thân tôi là một nhà văn hóa nhưng tôi không ủng hộ cho cái ngày mà người ta gọi là ngày vía Thần Tài này. Trong câu chúc tết dân gian, người ta thường chúc: "Vạn sự như ý, phát tài phát lộc" đây là một câu chúc hết sức có văn hóa, ý nghĩa. Tuy nhiên, tôi nhấn mạnh lại một lần nữa, không hề có ngày Thần Tài".

Cũng theo nhà văn hóa này: "Ngày xưa, tôi không nghe thấy cái ngày Thần tài bao giờ cả, bây giờ người ta đặt ra để mang tính chất thương mại mà thôi. Ngày này không có ý nghĩa văn hóa, tâm linh, ý nghĩa giáo dục truyền thống thì tôi cho rằng đây là ngày vô giá trị. Ngày này được đặt ra xuất phát từ những người có tham vọng về tiền. Là một nhà văn hóa, tôi không ủng hộ ngày Thần Tài này".

"Người dân kéo nhau đi mua vàng vào ngày này là do mê tín, có tham vọng làm giàu. Người dân đi mua vàng như thế tạo nên một làn sóng theo phong trào đám đông, có thể làm loạn, rối loạn thị trường mua bán vàng, làm đảo lộn đời sống văn hóa, kinh tế là không thể ủng hộ được.

Chúng ta cũng nên cảnh báo cho người dân biết không nên vì tham vọng giàu sang mà trở thành những người mê tín như vậy, không nên tham gia vào phong trào đó", vị GS chia sẻ.

(Ngô Gia Cường - tổng hợp)